Een nieuwe veer in het achterste van de broekloze eend Donald Duck: het ‘vrolijk weekblad’ Donald Duck is sinds begin dit jaar het blad met het grootste bereik in Nederland. Volgens de organisatie die mediabereik onderzoekt, de stichting Nationaal Onderzoek Multimedia, heeft het blad over de Disney-stripeend afgelopen jaar het vrouwenblad Libelle ingehaald.

Ruim 1,5 miljoen Nederlanders lezen ten minste een keer per maand iets in het blad. Alleen het ANWB-ledenblad Kampioen bereikt meer lezers, maar omdat dat gratis aan alle leden wordt toegestuurd, valt dat eigenlijk in een andere categorie.

Het is een opmerkelijk succes voor een eend die toch bekend staat als pechvogel. Ook al omdat Donald Duck een stripblad is met een oplage van ruim 200.000 exemplaren, dat zich richt op – maar niet uitsluitend – jeugdige lezers van acht tot veertien jaar. Kids, in marketingtermen. Het blad wordt, zo blijkt, ook door veel veertienplussers gelezen, of meegelezen. „We zien dat mensen van alle leeftijden Donald Duck lezen,” zegt hoofdredacteur Joan Lommen op de Donald Duck-redactie in Hoofddorp, „behalve in de periode dat ze volwassen worden, tussen de veertien en de achttien. Dan haken ze af. Maar soms is dat maar tijdelijk.”

Onderzoek uit het afgelopen decennium liet al zien dat Donald Duck het meest gelezen blad is onder Nederlandse studenten.

Grootste mannenblad

Naast een kids- en familieblad is het ‘vrolijk weekblad’ inmiddels ook „het mannenblad in Nederland met het meeste bereik”, zegt Lommen. Donald Duck, Nederlands grootste mannenblad? „Strips zijn van oudsher vooral een mannending”, verklaart Lommen .

Dat Donald Duck zo’n groot bereik heeft, met ook oudere lezers en meelezers, verklaart Lommen deels uit het ‘generatie-doorgeef-effect’. „We zien dat volwassenen die als kind de Donald Duck lazen, hun kinderen of kleinkinderen weer een abonnement op het blad geven. En soms nemen ze als volwassene zelf ook weer een abonnement.” Aangezien Donald Duck als stripblad in 1952 in Nederland is geïntroduceerd, na naoorlogse successen met Duck-bladen in Scandinavische landen, zijn er al heel wat generaties met de Nederlandse Donald Duck opgegroeid.

De redactie houdt ook rekening met volwassen lezers, vertelt Lommen. „De verhalen en grappen moeten natuurlijk in de eerste plaats voor kinderen begrijpelijk zijn. Maar we brengen ook gelaagde humor aan, met verwijzingen die ook voor volwassenen leuk zijn.”

Zo zal een volwassene begrijpen dat schrijver William Slaapspier, die in een Duckverhaal wordt opgevoerd, bekend auteur van Hangmat en Dekbed, niet alleen een grappige naam heeft, maar een verwijzing is naar Shakespeare, Hamlet en Macbeth.

Katrien emancipeert

Donald Duck, dat was vuile kapitalistische en imperialistische propaganda, schreven twee cultuurcritici in de jaren zeventig, met de steenrijke kapitalist Dagobert Duck die verre volkeren en zijn arbeidersneef Donald uitbuitte – en jonge lezertjes hersenspoelde. Hoewel die kritiek wat overspannen was, is het boek How To Read Donald Duck van Ariel Dorfman en Armand Mattelart onlangs heruitgegeven. Donald Duck ondertussen is, zeker in Nederland, erg gemoderniseerd en met zijn tijd meegegroeid. En niet alleen maar omdat iedereen in Duckstad tegenwoordig een Eifoon of Eipad heeft. Er is ook sprake van emancipatie.

Want als modern rolmodel voor de vrouw, was Donald Ducks eeuwige vlam Katrien wel wat problematisch, vertelt Duck-hoofdredacteur Lommen: „We hebben haar wat moderner en zelfstandiger gemaakt. Ze heeft een baan, en belt niet meer onmiddellijk Donald als haar gootsteen verstopt zit.”

En net zoals in Nederland naar een inclusievere en diversere samenleving wordt gestreefd, gebeurt dat ook in Duckstad, althans in de Nederlandse Duckverhalen. Zo hebben Kwik, Kwek en Kwak sinds 2016 een vriendje in een rolstoel, Rik, met wie ze samen spelen. Zijn benen doen het niet – zo is hij uit het ei gekomen, is de uitleg van Rik.

En na een verzoek van jonge Duck-abonnees via het Jeugdjournaal was vorig jaar voor het eerst in de achtergrond ook een lesbisch stelletje te zien op de stripplaatjes. Het tekent de betrokkenheid van lezers bij het blad dat ze om zo’n modernisering vragen. Donald Duck krijgt zestig lezersbrieven per dag, aldus Lommen. Het blad beweegt mee met de samenleving, „maar we blijven weg bij politiek”.

De Pippi-landen

Het opmerkelijke aan Donald Duck als stripfiguur, eigenlijk al sinds de jaren zeventig en tachtig, is dat die in Nederland en de rest van Europa zo’n succes is – en helemaal niet in zijn vaderland Amerika, waar hij vooral tekenfilmster is. In de VS bestaat geen wekelijks of ander Duck-tijdschrift. Al jaren niet meer. De nieuwe stripverhalen voor de Nederlandse Donald Duck komen voor het grootste deel uit… Nederland. Ze worden gemaakt door Nederlandse tekenaars, met Nederlandse scenario’s.

Een ander deel komt uit Denemarken en Italië – Europa is de voornaamste producent van Duck-strips. Van Finland tot Griekenland zijn er bladen met de arme, door pech achtervolgde Donald Duck in een hoofdrol. „In Amerika hebben ze liever de onberispelijke Mickey Mouse als held dan zo’n loser als Donald Duck”, zegt Lommen. Ze denkt dat Europeanen liever tegendraadse (jeugd)helden hebben dan Amerikanen. „Wij zijn generatie na generatie opgegroeid met jeugdhelden als kwajongen Pietje Bell, zwerver Swiebertje, de rebelse meid Pippi Langkous. In alle landen waar ze van Pippi Langkous houden, de Pippi-landen, is ook Donald Duck een succes. Europese kinderen begrijpen dat je zelf niet per se zo tegendraads of stout hoeft te zijn als zij. Amerikanen kunnen dat moeilijk vatten.”

En zolang ouders willen dat hun kinderen niet voortdurend op de computer loeren, blijft Donald Duck als gedrukt blad nog wel populair, verwacht Lommen.

Ionica Smeets: ‘Toen ik er zelf in stond had ik natuurlijk een mopsneus’

Toen Ionica Smeets (40, hoogleraar wetenschapscommunicatie te Leiden) een jaar of elf was, voelde ze zich te oud voor de Donald Duck en ging ze Tina en Popfoto lezen. Maar als student ontmoette ze een volwassen wiskundige die zijn abonnement nog steeds had. „Ik dacht: wat slim! En mijn moeder gaf mijn zoon Tex, nu negen, een abonnement zodra hij kon lezen, dus nu lees ik alweer een paar jaar mee.” Ze houdt vooral van de grote avonturenverhalen met Dagobert Duck die iedereen voor zijn karretje spant en zo weer een ‘boeljoen’ verdient. En van de mini-avonturen die Lampje op de achtergrond beleeft. Twee jaar geleden stond ze ineens zelf als personage in de Donald Duck, een verrassing: „Ik had ze geholpen met een stukje voor een wiskundespecial op de site, en later kreeg ik een tweet van Donald Duck dat ik het blad die avond met extra plezier zou lezen.” Ze stond erin als Pionica Smeets, voorzitster van de Duckstadse Algebra-ver1niging. „Het was heel liefdevol gedaan. M’n haar klopte, de dingen die ik zei zeg ik ook in het echt graag en ik droeg een kruising tussen een toga en een jurk die ik zo zou willen hebben. Ik had wel een mopsneus, natuurlijk.” Want de meeste ongevederde inwoners van Duckstad zijn honden.

Kees ’t Hart: ‘Donald Duck wil met rust gelaten worden’

Kees ’t Hart (75, romanschrijver, o.a. De ziekte van Weimar) kan zich de voorkant van de allereerste Nederlandse Donald Duck, oktober 1952, nog „verrekte goed” herinneren. „Met een loterij kon je een Donald Duck-horloge winnen, en dat horloge stond voorop.” Hij won niet, maar kreeg wel – „ik hoor tot die gelukkigen” – meteen een abonnement van zijn ouders. Van zijn achtste tot ongeveer zijn veertiende bleef hij abonnee. „Ik ben altijd een heel tevreden Donald Duck-lezer gebleven. Toen ik studeerde ging ik Donald Ducks opkopen en uitzoeken wie de verhalen maakte.” Zo kwam hij op dé grote Duck-tekenaar en schrijver Carl Barks (1901-2000). „Die maakte prachtige verhalen. Schitterend getekend. En er zat ook een maatschappijvisie in, hij zette de middenklasse echt neer. Zijn beste verhalen gingen over opvoeding, lastige verkopers, snel rijk worden, meisjes krijgen… Dan las Donald een boekje: Mooie spieren om uw meisje te plezieren. Geweldig geestig. Toen ik later schrijver werd, realiseerde ik me dat Barks precies de klassieke verhaalstructuurmodellen van Vladimir Propp volgde.” En dat er Freudiaanse kantjes aan Donald Duck zitten: „Zo’n rare familiestructuur, een oom met neefjes, zonder vrouw… Ach, Donald Duck is toch geweldig? Hij weet alles beter, is snel kwaad en wil het liefst met rust gelaten worden. Hij lijkt ook wel op mij natuurlijk.”

Rutger Kiezebrink: ‘Er zijn wel grote verschillen in teken- en scenariostijl’

Rutger Kiezebrink (46, taaladviseur bij Genootschap Onze Taal) las de Donald Duck als abonnementsloos kind bij vriendjes. De jaargang 1980, die hij destijds cadeau kreeg, heeft hij „letterlijk stukgelezen”. Inmiddels leest hij de Donald Duck alweer 24 jaar vrijwel wekelijks. Eerst bij zijn schoonvader, die een abonnement had, en nu gewoon thuis: dat abonnement is nu van zijn dochters. Hij houdt vooral van de verhalen met Donald Duck zelf, maar hij vindt de kwaliteit wel wisselend: „Er zijn grote verschillen in tekenstijl en scenariostijl. Eén tekenaar vind ik echt heel goed. Bij hem zijn Donalds nogal sterk wisselende emoties erg expressief getekend, en op de achtergrond zitten allemaal grapjes in de tekeningen, buiten het verhaal om. Een man op een gek fietsje, of een muis in zijn holletje.” Hij kijkt op Duckipedia op de DD-site: „Ik denk dat het Mau Heymans is.”

Voor OnzeTaal.nl schreef Kiezebrink eind 2017 een artikel over de woordgrapjes in Donald Duck. „De eerste die ik doorhad was in 1980, toen gingen Donald en Katrien naar een film met Huub Snavel.” In het blad komen boeken voor als De ontdekking van de zemel door ‘Harry Muesli’ of De eend van mijn vader door ‘Geert Kwak’. „En de leraar van de neefjes heet meester Warbol – op een gegeven moment blijkt zijn voornaam Andy te zijn!”

Interviews Ellen de Bruin